DERİNLİKLERE DOĞRU

Son yıllarda yapılan binlerce denizaltı yolculuğunun ardından yat dünyası 2023’te Titan felaketinin haberleriyle sarsılmıştı. Bu korkunç kazanın denizaltı endüstrisini nasıl etkilediğini ve daha derinlere dalmanın neden ısrarla bu derece çekici olduğunu inceliyoruz.

Patrick Lahey hayatının büyük bir bölümünü denizaltılar üreterek ve onları savunarak geçirdi. Ancak yakın bir arkadaşının tehlikeli olduğundan şüphelenilen bir araçla, RMS Titanic’in enkazını ziyaret etmeyi planladığını öğrendiğinde dehşete kapıldı.

Lahey bir yıl sonra şunları hatırlıyor: “Bu konuda çok konuştuk ve daha fazla sesimi çıkaramazdım.” Arkadaşı Paul-Henri Nargeolet, ünlü gemi enkazına daha önce yapılan düzinelerce keşif gezisinin bir parçası olan bir Fransızdı. Nargeolet yıllar boyunca Fransız Deniz Araştırmaları Enstitüsü’yle birlikte çalışarak geminin gövdesinin bir parçasından notalar ve aşk mektupları içeren deri bir çantaya kadar 6,000’den fazla eserin çıkarılmasına yardımcı olmuştu.

Lahey’in uyarılarına rağmen 77 yaşındaki adam, kendisine “Bay Titanik” lakabının takılmasına neden olan enkaza bir kez daha gitme fikrinin cazibesine kapıldı.

Lahey hüzünle anlatmaya devam ediyor: “Yeterince cazipti, sanırım kendi güvenliğiyle ilgili endişelerini bir kenara bırakmaya istekliydi. Bilmiyorum. Asla da bilemeyeceğim. Eminim bu beni hayatımın sonuna kadar rahatsız edecek.”

18 Haziran 2023’te Titan yılın ilk seferine çıktı. OceanGate şirketi tarafından üretilen Titan’da CEO Stockton Rush, Nargeolet ve üç turistle birlikte bulunuyordu: İngiliz iş insanı Hamish Harding, Pakistan asıllı İngiliz girişimci Shahzada Dawood ve oğlu Suleman. Görevinin 1 saat 45. dakikasında dalgıç geminin ana gemisi Polar Prince, gemi ve mürettebatıyla irtibatını kaybetti. Lahey, Titan’da bir şeylerin ters gittiğini ilk kez Sardunya’da tatildeyken öğrendi.

Dünya dört gün boyunca bekledi. Titan’da 96 saatlik oksijen vardı. Okyanusun dibinde mahsur kalan beş yolcusu hayatta olabilir miydi? Ancak gözlemcilerin korktuğu ve uzmanların özel olarak büyük olasılıkla gerçekleşeceğine inandığı şey doğrulandı. Titan, gemi enkazına ulaşmadan önce, Eyfel Kulesi’nin ağırlığına eşdeğer bir su basıncı altında patlamış ve gemideki beş kişinin tamamının anında ölümüne neden olmuştu.

Dört gün süren belirsizlik ve felaket uygunsuz bir şekilde viral hale geldi. Titan, kısa bir süreliğine, tüm dünyanın ilgi odağı oldu. Endişe, dehşete dönüştüğünde, dünyanın dikkati OceanGate’in Rush’ına ve onun hızlı inovasyon adına güvenlik sertifikasyonundan kaçınan aceleci yaklaşımına yöneldi.

OceanGate, yeryüzündeki en güçlü metallerden biri olan ve diğer derin dalış denizaltıları için tercih edilen malzeme olan titanyuma güvenmek yerine, gövdesini daha hafif ama daha zayıf olan karbon fiber takviyeli plastikten inşa etti. Titan, ısmarlama mekanik kontroller yerine 30 dolarlık bir kablosuz oyun kumandası kullandı. Rush, yapının bazı unsurları için deneyimli mühendisler yerine yeni mezunları istihdam etti. Titan seferleri sık sık küçük sorunlardan etkilendi. OceanGate’in deniz operasyonları direktörü David Lochridge, 2018 yılında açılan bir davada, şirket gövdenin taranması için ödeme yapana kadar Titan’ın insanlı testlerine izin vermeyi reddetmesinin ardından kovulduğunu iddia etti. Rush’a güvenlik konusundaki endişelerini belgeleyen 10 sayfalık bir rapor sunmuş ve OceanGate’in gövde üzerinde tahribatsız test yapmak için ‘orijinal plandan sapmasına’ itiraz etmişti.

Dalgıç üreticisi Triton’un CEO’su olan Lahey, Rush’ı yavaşlamaya çağıran pek çok kişiden biriydi. Dalgıç endüstrisinin liderleri tarafından 2018 yılında yazılan ve Lahey tarafından imzalanan bir mektupta Rush, hayatları riske attığı konusunda uyarıldı. Sektördeki meslektaşları, OceanGate’in “mevcut ‘deneysel’ yaklaşımının” “küçük sorunlardan felakete kadar” olumsuz sonuçlara yol açabileceğini yazdılar.

Bu trajedi şimdi de denizaltı endüstrisinin başını ağrıtıyor. Sipariş defterleri hala dolu ama doğal olarak kafalarda soru işaretleri var. Biz konuştuğumuzda Lahey, Titan’ın herkesin dilinde olduğu Fort Lauderdale Uluslararası Boat Show’dan yeni dönmüştü ve şunları söyledi: “Denizaltılar hakkında yaptığımız herhangi bir konuşmanın birkaç dakikası içinde güvenlik konusunun gündeme geldiğine bahse girebilirsiniz.”

Deniz araçlarını yöneten düzenlemelerin miktarı göz önüne alındığında, bu trajedi nasıl gerçekleşmiş olabilir? Titanik, kara kanunlarının sınırlı olduğu uluslararası sularda yer almaktadır. Gemiler, bayrağını taşıdıkları ülkenin yargı yetkisi altında faaliyet gösterirken ve bu nedenle ulusal güvenlik standartlarına bağlıyken, denizaltılar gemi değildir ve denetlenmeleri daha zordur. ABD Sahil Güvenliği dalgıçların sertifikalandırılması için rehberlik sağlar; Uluslararası Denizcilik Örgütü, üye devletler tarafından uygulanan güvenlikle ilgili daha genel kurallara ek olarak tasarım, yapım ve işletim için kılavuzlar sunar.

Rush kurtulmuş olsaydı, kimin önüne çıkarılacağı belli değildi. Rush’ın bu kuralları çiğneyip çiğnemediği bir soruşturma sonucunda ortaya çıkacak, ama kesinlikle gelenekleri çiğnedi. OceanGate, zengin yolculara dünyanın en ünlü batığı olan Titanik’i yüzeyin 3,8 kilometre altında ziyaret etme şansı sunması bakımından benzersizdi. Enkazın taranmasına yönelik bilimsel bir çaba olarak başlayan bu girişim, OceanGate’in 2021 ve 2022 yıllarında 250 bin dolarlık seyahati karşılayabilecek bir avuç “görev uzmanını” davet etmesiyle bir turizm girişimine dönüştü.

Lahey ve meslektaşlarının da işaret ettiği gibi, hemen hemen her denizaltı üreticisi sıkı bir üçüncü taraf sertifikasyon sürecine uyuyor. Triton ve U-Boat Worx gibi diğer şirketler malzemelerini, tasarımlarını, bileşenlerini ve bitmiş teknelerini Amerikan Denizcilik Bürosu gibi bağımsız kuruluşlar

tarafından teste ve derecelendirmeye tabi tutuyor. Rush sertifikasyonun ilerlemeyi engellediğini düşündü ve sertifika almayı reddetti. 2022’de kendisiyle röportaj yapan bir kişiye “Bu işi kuralları çiğneyerek de güvenli bir şekilde yapabileceğimi düşünüyorum” demişti.

Lahey akreditasyonu zorlu ama gerekli olarak tanımlıyor ve “Home Depot’a gidip bir parça alıp denizaltıya atamam” diyor. Triton 3300/3, 1000 metre derinliğe ulaşabilen ve genellikle denizaltı çekimleri için kullanılan bir model. Bir pilot ve iki yolcu şeffaf, kubbeli bir gövdede oturuyor. Makineler ise gövdeyi çevreleyen bir alana yerleştirilmiş.

Üç koltuk alev geciktirici malzemeden yapılmış. Kablolar ve tesisat, yangın durumunda zararlı dumanlar çıkarmadan kendi kendine sönebilmelidir. 90 mm kalınlığında ultra sert akrilikten yapılmış şeffaf kubbeli gövdenin yeniliği, yıllarca süren testlerin sonucudur. Makineler, kubbenin her iki yanını ve arkasını çevreleyen titanyumdan yapılmış bir kabuk içine yerleştirilmiştir.

Triton dalgıçları, ilan edilen maksimum çalışma derinliklerinin en az 1.2 katı basınçta test ediliyor. Ekibin şaka yapmayı sevdiği gibi: “Evraklar denizaltı kadar ağır olduğunda, işinizin bittiğini anlarsınız.”

Denizaltı üreticisi SEAmagine’in başkanı ve Stockton Rush’a gönderilen mektubun bir diğer imzacısı Charles Kohnen, denizaltı yapımı için daha fazla düzenlemeye ihtiyaç olduğuna inanmadığını söylüyor. Üçüncü taraf sınıflandırma süreçlerine atıfta bulunarak, “Fabrikasyon için kurallar iyi işliyor” dedi. Bununla birlikte, dalgıçların “operasyonel protokolü veya standartları” konusunda daha fazla uluslararası tekdüzelik olabileceğini ekledi: İnsanlar dalgıçları ne için, nerede ve nasıl kullanıyor.

Kohnen ardından şöyle devam etti: “İnsanlı denizaltılar için iyi hizmet veren bir dizi yayınlanmış operasyonel kılavuz var, ancak çeşitli operatörler denizaltı üreticisi şirketin kendilerine öğrettiği protokolleri kullanıyor ve farklılıklar var. Bence sektör herkesin üzerinde anlaşabileceği daha tek tip bir operasyonel standartlar dizisi kullanabilir.”

Kohnen, Titan’ın “imalat ve operasyonunun hiçbir standarda uymadığını ve sektöre onlarca yıldır iyi hizmet veren standart protokollerin hiçbirini takip etmediğini” de söylüyor. ABD Sahil Güvenliği Titan trajedisiyle ilgili bir soruşturma yürütmek üzere diğer kurumlarla işbirliği yaptı. Raporun olaydan sonraki bir yıl içinde, bu yılın Haziran ayı ortasında yayınlanması bekleniyor.

Peki bundan sonra sektör düzenlemeye tabi tutulacak mı? Bir endüstri grubu olan Deniz Teknolojisi Topluluğu, ticari gemiler için güvenlik standartlarını belirleyen uluslararası denizcilik anlaşması SOLAS’ın, dalgıçlara gemi muamelesi yapacak şekilde değiştirilmesini ve Titan’ın yaptığı gibi yalnızca uluslararası sularda faaliyet gösterenlerin bile bayraklanmasını ve sınıflandırılmasını gerektirmesini tavsiye etti. İçeriden uzmanlar, uluslararası sulardaki faaliyetleri doğrudan etkilemeyecek olsa bile, Sahil Güvenlik’in ABD sularında faaliyet gösteren dalgıçlar için mevcut gerekliliklerini güncellemesini bekliyor.

Çok derinlere inmenin riskli olduğu açık, ancak dalgıç gezilerinin büyük çoğunluğu çok daha sığ derinliklere yapılıyor. 1973 yılında iki dalgıç, dalgıç gemilerinin Key West, Florida açıklarında enkaz altında kalması sonucu öldü. Ancak o tarihten bu yana yüz binlerce, belki de milyonlarca dalgıç gezisi yapıldı. Titan trajedisinden önce tek bir ölüm bile yaşanmadı.

Bu sektördeki sorumlu oyuncuların güvenliği ne kadar ciddiye aldıklarını ve birkaç milyon doları olan istekli kişilerin neden hala bu paraları bir dalgıç gemisine yatırmayı düşünmeleri gerektiğini göstermek için Triton 3300/3 ile bir gezintiye davet edildim. Özellikle bu 3300/3, 1656 yılında Bahamalar yakınlarında batan altın yüklü bir İspanyol kalyonu olan Maravillas’ın enkazını ziyaret etmek için kullanan plastik girişimcisi Carl Allen’a ait.

Allen uzaklardaydı ama bize 3300/3’ün 55 metrelik Damen ana gemisi Axis’i bırakmıştı. Kasırga mevsiminin sonuydu ve bulutlar Bahama semalarında dolaşıyordu, bu nedenle kaptanımız güvenlik nedeniyle dalışımızın sadece sığ bir dalış olmasına karar verdi. Kendinizi bu durumun içinde bulduğunuzda, buraya gelirken gösterdiğiniz ihtiyatın yerini daha riskli bir şey yapamamanın verdiği hayal kırıklığının alabileceğini fark edeceksiniz. Yolculuğunuza tepedeki rögar benzeri bir açıklıktan küreye düşerek başlıyorsunuz. Kürenin içindeki koltuğunuzda otururken, denizde yaklaşık göğüs hizasında, kabaca yarı batık durumdasınız.

İniş başladığında, dalgıç sanki psikolojik olarak kendini hazırlıyormuş gibi hafifçe geriye doğru eğiliyor. Su seviyesi bir an için düşüyor ve ardından makinelerin çalışmasıyla birlikte yükselmeye başlıyor. O gün hava biraz dalgalı olduğu için su girdaplar oluşturarak küremize çarpıyor ve görüş alanımızı giderek daha fazla kaplıyordu; tıpkı bir çamaşır makinesini çalıştırdığınızda, su inmeye başladığında makinenin yuvarlak camını hızla doldurmasına benziyor.

Sonra suya battık. Bahama kıyısına yakındık ve dibe sadece birkaç metre kalmıştı. Burada her şey sessiz ve berraktı. Önümüzde mercanlardan oluşan bir deniz yatağı uzanıyordu. Mercanların yarıklarının içinde ve dışında minik ve yanardöner mavi kromis balıkları cirit atıyordu. Bu manzarayı izlerken, her an işine gücüne devam eden muazzam miktardaki yaşamın neredeyse elle tutulur bir şekilde hatırlatılması beni şaşkına çevirdi.

Okyanus tabanının bu canlı alanı milyarlarla çarpıldığında, insan kavrayışının ötesinde, tanık olunmadan ve sayılmadan ilerleyen bir yaşam ve hayat miktarı ortaya çıkıyor. Geçen yıl yaşanan olayları göz önünde bulundurduğumda, içinde bulunduğum denizaltının güvenliğini sağlama konusunda olabileceğimden daha gayretliydim. Bahamalar’daki pilotum Troy Engen, suyun içinden ses sinyalleri gönderebilen bir sualtı telefonu aracılığıyla yüzeydeki meslektaşlarıyla sürekli iletişim halindeydi. Bu sistem çalışmazsa pilotlar yedek olarak kısa mesaj sistemine başvurabiliyorlar. Engen yüzeyle irtibatını kaybederse, destek ekibinin aşina olduğu bir rutini kullanarak denizaltıyı geri getiriyor. Su almamız durumunda da aynı şeyi yapacak, iticilerin kullanımından mekanik bir el pompası aracılığıyla denizaltıdan ağırlık atmaya kadar değişen dört yöntemden birini kullanarak yüzeye dönecek.

Denizaltının hava kaynağı tehlikeye girerse, üçümüz de nefes almak için dalgıç kıyafetlerine uzanabilirdik. Eğer hepimiz bayılırsak, bir ölü adam düğmesi denizaltıyı yüzeye geri getirecekti. Eğer bir gemi enkazına takılırsak, Engen denizaltının mekanik kolunu kullanarak halatları ya da kabloları kesebilirdi.

Hazırlayan Tom Ough

*Yazının devamı Boat International Türkiye yaz sayısında. Turkcell @edergiapp’ten indirebilirsiniz.